TTMD Çalıştayı “COVID-19 Perspektifinde Mekanik Tesisatın Rolü” Temasıyla Yapıldı
Türk Tesisat Mühendisleri Derneği’nin, COVID-19 salgınının iklimlendirme ile arakesitinin paylaşılması ve şimdiye kadar yapılan çalışmaların gözden geçirilmesi, sonuçlarının tartışılması ve gelecek için önerilerin geliştirilmesi amacıyla düzenlediği “COVID 19 PERSPEKTİFİNDE BİYOLOJİK KİRLİLİĞE KARŞI MEKANİK TESİSATIN ROLÜ: BUGÜN ve YARIN” temalı çevrim içi Atölye Çalışması, 6-7 Mart 2021 tarihlerinde gerçekleştirildi.
Çalıştayın açılış konuşmasını yapan TTMD Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı ve COVID-19 Teknik Komitesi Başkanı Meriç Sapçı, insan hayatının yaklaşık %90’lık kısmının kapalı ortamlarda geçtiğine ve kapalı ortamların sağlık üzerinde doğrudan önemli bir etkiye sahip olduğuna dikkat çekerek, iç ortam hava kalitesinin iyileştirilmesi için çaba gösterilmesi gerektiğini ifade etti. Sapçı: “Şimdiye kadar iç ortam hava kirliliğine dair mücadele CO2 ve partiküller üzerine olmuştur. Ancak bugün karşılaştığımız iç ortam kirleticisi bir virüstür ve bunu ölçebilmemiz şu an için mümkün görünmüyor. COVID-19 ile mücadelenin çok yönlü ve disiplinler arası şekilde yapılması gerekiyor. Mekanik tesisat tasarım ve işletme mühendisleri olarak bizler, COVID-19 salgını ile mücadeleye kapalı ortamlardaki kirleticilerin kaldırılması, azaltılması, ortam şartlarının sağlıklı hale getirilmesi ve hava üzerinden oluşan bulaş yollarının giderilmesi açısından bakıyoruz” dedi. TTMD’nin, binaların gelecekte daha sağlıklı ve sürdürülebilir olması gerektiğini dile getiren Sapçı, bu amaç doğrultusunda tüm yetkili kuruluşlara bilgi ve birikimleriyle yardımcı olmak istediklerini söyledi.
Yenilikçi yaklaşımları derinlemesine öğrenmek, güncel ihtiyaçlara birlikte çözümler geliştirmek amacıyla sektörümüzü bir araya getiren geleneksel TTMD çalıştaylarından 22.’cisini düzenlediklerini belirten TTMD Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Kemal Gani Bayraktar; “İklim değişikliğinin küresel etkileri ile mücadele eden dünyamız, COVID-19 salgını ile karşılaşmış, sadece ne kadar hazırlıksız olduğumuzun değil, havalandırma tasarımı için yeni kriterlere ve yaklaşımlara ihtiyacımız olduğunun da farkına varmıştır. Solunum için temiz, patojen içermeyen hava sağlanmalıdır. Bu hedefe ulaşmak, havalandırma verimliliği, yerelleştirilmiş / kişisel havalandırma ve hava kalitesi izleme için yeni yaklaşımlar gerektirdiği gibi, havalandırma tasarımını algılanan hava kalitesine dayalı tasarımdan sağlık temelli havalandırma tasarımına değiştirmeyi de gerektirmektedir. Salgının başlangıcından bu yana geçen bir buçuk yıla rağmen söz konusu bilinmezlikler, tasarıma, işletmeye ve bakıma yönelik mühendislik uygulamalarının çerçevesinin tam olarak çizilmesini de mümkün kılamamaktadır” dedi. Dr. Bayraktar, çalıştayın hazırlanmasında emeği geçen herkese katkılarından dolayı teşekkür etti.
Açılışta konuşan TMMOB Makina Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Yunus Yener, Makine Mühendisleri Odası olarak TTMD’yi organik bir parçaları olarak gördüklerini ve ortak çalışmalardan duydukları memnuniyeti ifade etti. Yener, MMO ve diğer sektör dernekleri ile birlikte kurulan İklimlendirme Teknik Kurulu çalışmaları hakkında bilgi vererek; salgın koşullarının ciddiyeti, bina ve tesislerin mevcut iklimlendirme-tesisat sorunlarının önem ve büyüklüğünden hareketle bu çalışmaların birlikte sürdürülmesi gerektiğine dikkat çekti.
Salgın sürecinde iklimlendirme sektörünün pozitif olarak ön plana çıktığına değinen ISKAV Yönetim Kurulu Başkanı Taner Yönet, sektörel dernekler ve vakfın, hızlıca kümelenerek çalışmaları aralıksız sürdürdüğünü belirtti. Toplumda sağlık dışında en çok konuşulan konuların başında havalandırmanın geldiğine dikkat çeken Yönet, bu durumun iklimlendirme sektörüne ayrı bir sorumluluk yüklediğini ifade etti.
Açılışın ardından, oturum başkanlığını Prof. Dr. Ahmet Arısoy ve Dr. Murat Çakan’ın yürüttüğü teknik oturumda ilk sunumu TTMD İç Çevre Kalitesi Teknik Komitesi Üyesi Prof. Dr. Sait Sofuoğlu yaptı. Uçuşan toz/aerosol ve gazlar olmak üzere iç hava kalitesini ikiye ayırarak sunumuna başlayan Sait Sofuoğlu, bir gaz içinde asılı duran partiküller ve damlacık (droplet) sıvı aerosol yapıları hakkında bilgi verdikten sonra; partikül maddelerin solunum-boyut ilişkisini, atmosferde boyut dağılımını anlattı. Biyoaerosol tanımını “havada uçuşan, tüm veya parçacık şeklinde biyolojik materyal içeren sıvı-katı partikül maddeler” şeklinde yapan Dr. Sofuoğlu, partikül maddelerin dışarıda fazla sorun yaratmayacağını ancak iç ortamlarda, biyoaerosollerde bulunan bakteri, virüs, polen gibi maddelerin solunum yolu hastalıkları doğurabileceğini söyledi. Havalandırma ile biyoaresollerin uzaklaştırılabileceğine dikkat çeken Dr. Sofuoğlu, insanların hasta olmasında önemli olanın doz miktarı olduğunu ve havalandırma sayesinde derişimi azaltarak önlemler alınabileceğini belirtti.
İkinci sunumu gerçekleştiren TTMD İç Çevre Kalitesi Teknik Komitesi Üyesi Doç. Dr. Orhan Ekren, Mart 2020’den itibaren TTMD ve diğer kurumların yaptığı teknik bilgi paylaşımlarını özetledikten sonra havada asılı patojenler açısından mekanik tesisatın önemine değindi. İklimlendirme sisteminin uygun çalışmadığı taktirde havada asılı patojenlerin yayılmasına yardım edebileceğine dikkat çeken Dr. Ekren, uygun dezenfeksiyon için gereken önem verilerek sistemlerin kurulup işletilmesi gerektiğini söyledi. Mekanik havalandırma, filtrasyon ve ultraviyole ışık (UV-C) gibi etkisizleştirme yöntemleri, REHVA COVID-19 hesaplayıcısı ve standartlar hakkında detaylı bilgiler paylaşan Dr. Ekren; “Mevcut biyolojik kirleticileri tanımalı, bunların üstesinden gelecek standartlar yaparak yenilikçi örnekleri ön plana çıkarmalıyız ve bu alanlarda eğitimin mutlaka devam etmesini sağlamalıyız” dedi.
“Patojenlerin airborne oluşumu ve etkisizleştirmelerinde havalandırma veriminin ve havanın yaşının önemi” başlıklı bir sunum yapan TTMD İç Çevre Kalitesi Teknik Komitesi Üyesi Doç. Dr. Ziya Haktan Karadeniz, influenza, kızamık, kuduz, Sars-CoV-1 gibi insanlık tarihinde yer etmiş virüslerin boyutlarını örnekledi. Patojenlerin hava ile taşınımı hakkında hesaplama verileri paylaştı. Hapşırma, öksürme, sesli konuşma gibi durumlarda damlacık oluşumu ve yayılımına ilişkin bilgiler aktaran Dr. Karadeniz, patojenlerin havalandırma ile taşınımına önlem olarak daha çok noktadan havalandırma yapılması ve maske kullanımını önerdi. Restoran, süpermarket, bar, sınıf gibi bazı mekanlarda virüs dağılım örnekleri veren Dr. Karedeniz; hava değişim verimi, yerel hava değişim değeri, kirletici atma etkinliği, yerel hava kalitesi değeri hesaplama yöntemlerini ve mekanlara göre farklı tasarım şekillerini gösterdi. Dr. Karadeniz: “Patojenlerin hava ile taşınımı önümüzdeki en önemli sorundur ve ancak doğru tasarlanmış etkin bir havalandırma sistemi ile çözülür. Doğru sistem tasarlamak için yerel sıcaklı ve hız dağılımı gibi konfor parametreleri ile kirleticileri uzaklaştırmak için gerekli taze hava miktarını belirlemek yeterli değildir. Havalandırma verimi, hava değişim verimi ve kirletici atma etkinliği genel olarak belirlenerek farklı havalandırma tasarımları karşılaştırılabilir. Böylece doğru tasarıma yakınsamak mümkündür” dedi.
Hastanelerde COVID-19 tedbirleri ve deneyimleri konulu bir sunum gerçekleştiren TTMD COVID-19 Teknik Komitesi Üyesi Doç. Dr. M. Zeki Yılmazoğlu, ilk olarak TTMD’nin hazırlamış olduğu COVID-19 Görüş Metni ve MMO’nun yayımladığı hastanelerin klima ve havalandırma tesisatlarında alınacak salgın önlemleriyle ilgili bilgilendirme yaptı. Virüs yükünün en yoğun olduğu kapalı alanların hastaneler olduğuna dikkat çeken Dr. Yılmazoğlu, virüs maruz kalınan süre ve miktarla ilgili hesaplama örnekleri gösterdikten sonra kendi ekibi tarafından geliştirilmiş olan COVID-19 enfeksiyon olasılığı hesaplama aracını anlattı. Hastaneler özelinde havalandırmada farklı önlemler alınması gerektiğini belirten Dr. Yılmazoğlu; “Özellikle yoğun bakımlarda egzozlar hasta başı tarafında ve salgın durumunda kanal eklentisi ile baş seviyesinden egzoz yapabilecek bir tasarıma sahip olmalı” dedi. Acil servis, yoğun bakım, görüntüleme odaları ve salgın hasta katlarında taze hava ve egzoz havası değişim sayılarının artırılması gerektiğini söyleyen Dr. Yılmazoğlu, hastanelerde kullanılmayan alanlarda havalandırmanın kapatılmadan düşük devirde çalışmaya devam etmesi yönünde görüşlerini aktardı.
Türk Toraks Derneği adına bir sunum yapan Doç. Dr. Haluk Çalışır, ilk olarak hastanelerde ortam havalandırmanın tarihçesi hakkında bilgiler ve örnekler verdikten sonra 562 sağlık çalışanın katılımıyla gerçekleştirilen “Mekanik Tesisat Mühendislerinden Beklentilerimiz” konulu anketten elde edilen verileri açıkladı. Hastanelerde havalandırma yöntemleri, Covid-19’dan korunmak için havalandırma durumu yeterliliği, çalışılan bölümde saatlik hava değişim hızı, salgın sırasında lokal havalandırma koşulları için hastane mühendisi ile değerlendirme yapılması, hastane tasarımında havalandırma mühendislerinden talepler gibi birçok konuda sağlık çalışanlarının görüşlerini paylaşan Haluk Çalışır; “Sürdürülebilir bir çalışma ortamı için benim görüşüm sadece işveren ile değil, çalışanlar ile birlikte tasarım yapılmasıdır. Çok katlı olmayan, yer üstünde, çevresinde peyzaj düzenlemesi olan, günışığı ve açılır pencereli bir tasarım isterdim. Enerji temini ve atık yönetimine sahip, kent ekolojisi ile uyumlu tasarımlar olmalı ve alanın diğer uzmanları ile disiplinler arası bir platform ile birlikte yerel çözümler üzerine çalışmalı diye düşünüyorum” dedi.
Doç. Dr. Zeki Yılmazoğlu’nun oturum başkanı olduğu, çalıştayın ikinci günü birinci oturumunda koronavirüs yayılımının önlenmesinde REHVA çalışmalarına dair ilk sunumu gerçekleştiren Prof. Dr. Ahmet Arısoy, salgının başlangıcından itibaren ilki yayımlanan “Guidance” dokümanının, binalardaki HVAC sistemlerinin kullanımı ve çalışması konularında tavsiyelerde bulunarak yol gösterme amacına sahip olduğunu belirti. Virüsün hava yoluyla yayılmasına yönelik bilgiler aktaran Dr. Arısoy; havalandırma etkisi ve hava yoluyla bulaş riski, virüs yüklü parçacıkların kontrol yöntemlerine değindikten sonra yeterli havalandırmayla ilgili görüşlerini paylaştı ve “Yeterli havalandırma şu an en önemli konulardan biri. Kesin olarak saatlik hava değişim sayısının artırılması kapalı alanlarda riski azaltır. Bu havalandırma mekanik olarak veya doğal olarak gerçekleştirilebilir. İnsanların toplu olarak bulunduğu kapalı alanlarda hasta kişiden sağlam kişilere hastalığı taşıyabilecek doğrudan hava akımları mutlaka önlenmelidir. Hacim içindeki hava hareketleri uygun olmalı, difüzör seçimi ve yerleşimleri uygun biçimde yapılmalıdır. Ayrı bir taze hava besleme sistemi olmayan ve fancoil veya split klima bulunan hacimlerde birinci öncelik yeterli taze dış hava beslemenin sağlanmasıdır. Ancak, bu sistemler, ısıl konforun temini için çalışmaya devam etmelidir.” dedi.
Oturumda ikinci sunumu yapan TTMD Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı ve COVID-19 Teknik Komitesi Başkanı Meriç Sapçı, COVID-19 ile ilgili ASHRAE ve TTMD çalışmalarını aktardı. ASHRAE’nin COVID-19’un havadan bulaş riski üzerine görüşlerini ve işletme tedbirlerini anlatarak sunumuna başlayan Sapçı, ASHRAE gerekçelerini paylaştıktan sonra klima santrali psikrometrik diagramı örneği verdi. Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü’ne ASHRAE’nin ilettiği mektuba değinen Meriç Sapçı; “Haziran 2020’de ASHRAE risk azaltıcı ilk radikal tedbirlerini yayımladı. Bu önlemlere göre taze hava miktarı %100’e veya mümkün olan en yüksek seviyeye getirilmeli. DCV (CO2) senaryosu devre dışı bırakılmalı. Filtrasyon seviyesi en az F7 (MERV 13) yapılmalı. Mahal içi HEPA filtreli hava temizleyicileri kullanılmalı. Havalandırma + filtrasyon yeterli değil ise UVGI cihazları ile dezenfeksiyon yapılmalıdır. 2021 Ocak ayında ASHRAE’nin yayımladığı temel tavsiyelere bakıldığında ise; halk sağlığı rehber yayınları takip edilmeli, maske, mesafe ve temizlik kurallarına uyulmalıdır. ASHRAE standardı 62.1’e göre asgari kişi başı taze hava miktarına uyulmalıdır. Hava dağıtım yöntemleri açısından oda havasının iyi karışımı sağlanmalı, kişiden kişiye kuvvetli hava akımları yaratılmasından kaçınılmalıdır. Klima havalandırma sistemi işletme yöntemleri kapsamında mahal içi sıcaklık ve nem set değeri sağlanmalıdır. Sistemin tasarlandığı gibi çalıştığından emin olunması gereklidir” dedi.
TTMD’nin COVID-19 hakkında çalışmalarını da anlatan Sapçı, bu kapsamda TTMD COVID-19 Teknik Komitesi kurulduğunu, TTMD Covid-19 Görüş Metni hazırlandığını, bilgilendirmeye yönelik sunumlar, makaleler, çevrimiçi eğitimler ve birçok tercüme rehber kitapçık yayımlandığını, tüm yayınlara websitesi aracılığıyla ulaşılabildiğini ve TTMD Dergisi üzerinden bilgilendirmeler yapıldığını söyledi.
MMO ve İklimlendirme Teknik Kurulu’nun pandemi çalışmalarıyla ilgili sunum yapan TTMD ve İklimlendirme Teknik Kurulu Üyesi Aytekin Çakır, ilk olarak MMO’nun Mart 2020’den itibaren paylaştığı basın bültenleri ve önerilerine değindi. Salgın konusunda birlikte hareket edilmesinin önemini vurgulamak için MMO, ISKAV, İSKİD, MTMD, TTMD, MÜKAD ve TRFMA ile oluşturulan İklimlendirme Teknik Kurulu’nun çalışmalarını anlatan Çakır; AVM’lerde pandemi tedbirleri, karayolu toplu taşıma araçlarında pandemi önlemleri, okullar ve kreşlerde pandemi tedbirleri, hastanelerin klima ve havalandırma tesisatlarında alınacak önlemler, ofislerde pandemi tedbirleri gibi birçok konuda İTK’nın görüş belirttiğini söyledi. Çakır, mevcut ve inşa halindeki tüm yapıların iklimlendirme/havalandırma tesisatlarıyla ilgili önlemlerin yaşamsal öneme sahip olduğunu; hastane, endüstriyel tesis, AVM, iş merkezi gibi mahallerin tesisatlarında bazı yeni düzenlemeler ile bakım ve periyodik muayenelerin tekniklerine uygun olarak yapılması gerektiğini ifade etti.
Teknik oturumlardan sonra, yöneticiliğini Prof. Dr. Macit Toksoy ve Prof. Dr. Ahmet Arısoy’un yürüttüğü COVID-19 deneyiminde, kapalı hacimlerde yaşayan insanların salgın hastalıklara karşı korunmasında HVAC tesisatlarının rolünü geliştirmek amacıyla düzenlenen Forum’a geçildi. Açılış konuşmasını yapan Prof. Dr. Macit Toksoy, bir yıldır hayatımızda olan salgının insanları sadece birey olarak değil, toplumsal anlamda etkilediğine dikkat çekerek, “Maske ve dokunma titizliği ile önleyebileceğimizi düşündüğümüz salgının, havada asılı kalabilen virüslerle yayıldığını gördük ve bu noktadan sonra yaşam hacimlerindeki havanın uzmanları olarak mesleki bir sorumluluk üstlendik. Birçok öneri geliştirdik, rehberler yayımladık. Mevcut durum ve ekonomik paradigmalar, hepimizin bir araya gelerek devam etmesini zorunlu kılmaktadır. Okul, iş, ev gibi birçok mekânda içindekilerini görmediğimiz bir havayı solumak zorundayız. Sahanın profesyonelleri olarak, forumun amacı doğrultusunda geleceğe ışık tutmak için çalıştay katılımcılarının görüş ve katkılarını belirtmelerini bekliyoruz” dedi.
Çok sayıda katılımcının söz alarak katkı verdiği forum bölümünün ardından kapanış konuşmasını yapan TTMD Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Kemal Gani Bayraktar, “İki gün süren çalıştay boyunca sunumlarıyla düşüncelerimizi zenginleştiren konuşmacılarımıza ve forumda söz alarak farklı alanlara dikkat etmemiz gerektiğini hatırlatan meslektaşlarımıza teşekkür ediyorum. Hali hazırda çalışmakta olan COVID-19 Teknik Komitemiz ve İç Hava Kalitesi Teknik Komitemiz sağlıklı ortamların teşkil edilmesi yönünde topluluğumuza katkı vermek ve değer yaratmak için çalışmalarına devam edecektir” dedi. Bayraktar, çalıştayın hazırlığında emeği geçen herkese ve çalıştayın düzenlemesi için destek veren Alarko Carrier, Doğu İklimlendirme, FORM Grup, GF Hakan Plastik, Portvital ve Systemair HSK firmalarına teşekkür etti.
