TTMD Commissioning Çalıştayı’nın Sonuç Bildirgesi Açıklandı
Türk Tesisat Mühendisleri Derneği tarafından her sene yenilikçi içerikler geliştirilmesi amacıyla düzenlenen ve sektörü bir araya getiren geleneksel çalıştay, 2019 yılında “Commissioning” ana temasıyla İstanbul Büyükada Anadolu Kulübü’nde düzenlenen çalıştayın, sonuç bildirgesi hazırlandı.
TTMD Commissioning Komitesi tarafından düzenlenen ve Türkiye’de ilk kez “Commissioning” konusunun işlendiği çalıştay; TTMD Yönetim Kurulu Üyeleri, yurt içi ve dışından farklı disiplinlerden davetli konuşmacılar, akademisyenler, alanında uzman mühendisler, mimarlar ve çok sayıda TTMD üyesnin katılımıyla gerçekleştirilmişti.
Commissioning Çalıştayı Sonuç Bildirgesi:
Çalıştayın açılış konuşmasını yapan TTMD Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Kemal Gani Bayraktar, “1999 yılından beri aralıksız sürdürülen ve de geleneksel hale gelen TTMD Çalıştaylarından 21.’sini düzenleyerek sektörle olan bilgi paylaşımını sürdürdüklerini ve değer yaratmaya devam ettiklerini belirtti.
TTMD Commissioning Komitesi ve uluslararası dernekler AICARR, ASHRAE, ISHRAE ve REHVA’nın çalıştayın düzenlenmesinde destek verdiğini söyleyen Bayraktar; ulusal ve uluslararası sektörel derneklerle eşgüdüm içerinde çalışmalarına devam etmekten memnuniyet duyduklarını belirtti.
Açılış konuşmasında söz alan MTMD Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Biner, Test Ayar Dengeleme (TAD) konusunda geçmişte bazı ilerlemeler kaydedildiğini ancak “Commissioning” kavramının daha geniş bir çerçevesi olduğunu söyleyerek çalıştay sonunda ülkemiz için kazançlı bir sonuç elde edileceğini belirtti.
ISKAV Yönetim Kurulu Başkanı Taner Yönet ise açılış konuşmasında, çalıştay konusunun çok doğru seçildiğini söyleyerek “Commissioning” kavramının sektörümüzce doğru anlaşılarak projelerde doğru uygulanmasını sağlayacaklarını ifade etti.
TTMD Commissioning Komitesi Başkanı Emre Özmen, Türkiye’de Commissioning (Cx) alanında ilk kez bir çalıştay yapıldığına ve bunun ülkemiz için tarihi öneme sahip olduğuna dikkat çektikten sonra, TTMD Commissioning Komitesi’nin çalışmalarından bahsederek çalıştayın amacı ve Cx sürecinin fayda/maliyet analizi hakkında katılımcıları bilgilendirdi. Bina Cx süreci nedir, ne değildir soruları üzerinden Cx kavramını anlatan Özmen, Cx’in Amerika’daki tarihsel sürecini ve fayda/maliyet analizini örnek proje üzerinden paylaştı.
Dünyada Cx Yaklaşımları
Çalıştayın ilk günü öğle arasından sonra yapılan Dünyada Cx Yaklaşımları konulu oturumuna AICARR’dan Dr. Ubaldo Nocera, REHVA’dan Cormac Ryan konuşmacı olarak katılırken, oturumun moderatörlüğü Emre Özmen tarafından yapıldı.
Dr. Ubaldo Nocera, Cx kavramına ilişkin temel bilgi ve kısaltmaları aktardıktan sonra; Cx’in planlama, tasarım öncesi, tasarım, imalat, yerleşim ve operasyon gibi safhaları hakkında katılımcıları bilgilendirdi. Nocera, ayrıca İtalya’da Cx uygulamaları ve Cx’in işleyişi ile ilgili süreci aktardı.
Cormac Ryan, Cx’i proje tesliminde kalite odaklı bir süreç olarak tanımladıktan sonra COPILOT sertifikalandırma çalışmalarına ve TTMD ile olan birlikteliğine değindi. Ryan, teknik görüntüleme ve Full Cx sertifika
süreçlerini anlatarak Cx’in faydalarını paylaştı.
Moderatörlüğü TTMD Commissioning Komitesi Başkanı Emre Özmen tarafından yapılan Dünyada Cx Yaklaşımları konulu ikinci oturuma ISHRAE’den Maija Virta, REHVA’dan Erick Melquiond konuşmacı olarak katılırken, REHVA’dan Dr. Stefan Plesser ile de Almanya’dan canlı internet tabanlı konferans gerçekleştirildi.
Maija Virta sunumuna Hindistan Derneği ISHRAE hakkında bilgi vererek başladıktan sonra Türkiye ve Hindistan arasındaki benzerliğe dikkat çekti ve Türkiye’nin de Hindistan gibi Cx konusunda henüz ilk adımları attığını söyledi. Cx’i bitmek bilmeyen bir yaşam döngüsü projesi olarak tanımlayan Virta; Cx aşamaları ve senaryoları anlattıktan sonra, ISHRAE HVAC Guidebook içeriğiyle ilgili bilgiler paylaştı.
Oturuma canlı bağlantı ile katılarak sunumunu yapan Dr. Stefan Plesser, 40 sene öncesine göre çok daha iyi binalar yapıldığını ancak binaların teknolojik olarak potansiyellerinin altında kaldığını söyledi. Günümüzde ve gelecekte daha çok veri alınabileceğini belirten Plesser, teknik gözlem ve sertifikalı bina performansında kat edilen adımlar hakkında bilgi verdi.
Erick Melquiond ise, Türkiye’nin inşaat sektöründe hızlı olduğuna ve Cx açısından doğru bir noktada bulunduğuna dikkat çekerek mevcut binalarda iyileştirme amaçlı Cx’in daha mantıklı ve düşük maliyetli olacağını söyledi. COPILOT’un, projelere değer katmak üzere 3. taraf sertifikasyon değeri olarak çalıştığını belirten Melquiond, TTMD ile yürütülen işbirliği kapsamında Türkiye’de birkaç demo proje hazırlamak ve eğitimler vermek istediklerini ifade etti.
Türkiye’de Commissioning Bakış Açısı
TTMD Commissioning Çalıştay’nın ikinci günü öğleden önce yapılan Türkiye’de Commissioning Bakış Açısı Paneli’ne İsmet Mura (Aktes Mühendislik A.Ş.) moderatörlük yaparken, Panele Cüneyt Mert (GEPA Grup), Oğuzhan Ardıç (SALT E.C.C.) ve İlkin Sevigen (DİPM) konuşmacı olarak katıldı. Moderatör İsmet Mura, birinci panelde Türkiye’de Cx uygulamaları yapanlara, ikinci panelde ise işverenlere söz vermek istediklerini belirterek Çalıştay sonunda Türkiye’de Cx kavramının sektörümüzce daha net anlaşılır hale gelmesini beklediğini ifade etti.
İlk panelist Cüneyt Mert, HVAC ve mekanik Cx olarak konuşulan sistemin dışında aslında Cx’in bütün sistemleri kapsadığına dikkat çekerek Cx’in bütün disiplinlerin birlikte çalıştığı bir yapı olduğunu söyledi. Cx
şirketinin denetimci değil, doğrulamacı olduğunu ifade eden Mert, sistemin doğru çalıştığını ve tuğlaları üst üste koyarak doğru şekilde ilerleme sağlamanın önemini vurguladı. Türkiye’de birçok konunun Cx ile karıştırıldığını bu nedenle bir şartname hazırlanması gerektiğini belirten Cüneyt Mert, bunu yapacak potansiyele sahip olduğumuzu ve hazırlanan şartnamenin kamu dahil ilgili tüm taraflara sunulmasının gerekliliğini vurguladı.
Panelde söz alan Oğuzhan Ardıç, uzun yıllardır yurt dışında projelerde çalıştığını söyledikten sonra yurt dışındaki bağımsız organizasyonların günümüzdeki noktalara kısa sürede gelmediğini ve belirli aşamalardan geçtiklerini ifade etti. Bu kuruluşların en büyük müşterilerinin kamu olduğunu ve kamuya ait binalarla iş yaptıklarına dikkat çeken Ardıç; Türkiye’de öncelikle kamuya Cx kavramı kabul ettirilebilirse daha kolay ilerlenebileceğini, kamu şartnamelerinde Cx’in yer almasının özel sektörü de geliştireceğini belirtti.
Üçüncü panelist İlkin Sevigen, yurt dışı ve yurt içinde çok sayıda projede çalıştığını ama Türkiye’de geçmişte kamuya ait bazı projelerde şartnameden Cx’in çıkarıldığına ve bu nedenle önemli bir fırsatın yıllar önce değerlendirilemediğine dikkat çekti. Şu an hali hazırda bulunan bazı dokümanların Türkçeye çevrilmesi gerektiğini ve bu sayede proje sahibinin ihtiyaçlarının (OPR) daha kolay anlaşılacağını belirten Sevigen, Türkiye’de Cx firmasının az olduğunu söyledi.
Türkiye’de Commissioning Bakış Açısı’nın işverenler tarafından işlendiği Panelin ikinci bölümüne Hakan Güneri (MR İşletme Hizmetleri Danışmanlığı), Burak Rıza Toraman (Rönesans Gayrimenkul Yatırım) ve Mert Ayışık (Eczacıbaşı Gayrimenkul Geliştirme ve Yatırım) konuşmacı katıldı.
Hakan Güneri, yatırımcıların Cx’ten sağlayacağı faydaları anlamak ve hangi sistemleri Cx edeceklerine karar vermek için bazı örnekler denediklerini ve ardından kendilerine teklif verebilecek firmaları seçtiklerini söyledi. Sertifikası olmayan Cx firmalarını ihaleye davet etmediklerini belirten Güneri, akredite kuruluşlardan firmaların onay alınmasının çok önemli olduğunu ifade etti.
Burak Rıza Toraman, tespit ettikleri hastalıklı binaları düzelterek büyük oranda enerji tasarrufu sağladıkları örnekleri sunduktan sonra sıfır binalara da Cx yapmaya başladıklarını söyledi. OPR yani bina sahibinin gereksinimleri olmadan çalışmanın çok zor olduğunu anlatan Toraman, Cx’i elektrik, mekanik, otomasyon ve mimarinin bir arada olması gereken bir yapı olarak gördüklerini ve bu şekilde yatırımlarına devam ettiklerini
belirtti. İhale yapmadan önce firmaları bulup dinleyerek farklı firma görüşleri elde ettiğini söyleyen Mert Ayışık, yabancı dokümanları da inceledikten sonra bir şartname ve sorumluluk matrisi hazırladığını belitti. Türkiye şartlarına uygun kullanıcı dostu bir şartname hazırlanması gerektiğine dikkat çeken Ayışık, bunda TTMD gibi kurumların önemli yol alabileceğini ifade etti.
TTMD Commissioning Çalıştayı’nda düzenlenen son oturuma ASHRAE’den Prof. Walter Grondzik konuşmacı olarak katıldı. İlk olarak ASHRAE’nin Commissioning ile ilgili tarihsel süreci ve gelişmeleri özetleyen Grondzik, hazırlanan Guideline kitapları, sıradan ve yüksek performanslı binalardaki Cx uygulamalarını paylaştı. Mal sahibi isteklerinin belirlenmesinin ve Cx’in mümkün olduğunca erken devreye girmesinin önemine dikkat çeken Grondzik; aksi takdirde inşaat aşamasına gelene kadar birçok sürecin atlanabileceğini, tasarım aşamasında ekibe önemle ihtiyaç duyulduğunu söyledi. Grondzik, Cx ile elde edilecek faydalara değindikten sonra, Amerika’da ASHRAE’nin hazırladığı yönetmelik ve standartların mevcut durumuyla ilgili katılımcıları bilgilendirdi.
ÇALIŞTAY SONUÇLARI
Sürdürülen atölye çalışmasında çalıştay katılımcıları gruplara ayrılarak Commissioning kavramının Türkçe Terim Bilimi, yaygınlaştırılması, ihale edilmesi ve uygulanması konuları üzerine çıktıları aşağıda özetlenen çalışmalar yapıldı.
Türkçe Terim Bilimi
Commissioning (Cx): BİD – Belgeleme, İletişim, Doğrulama
Commissioning Process: BİD Süreci – Belgeleme, İletişim, Doğrulama Süreci
Cx Plan: BİD Planı
Cx Final Report: BİD Sonuç Raporu
Cx Provider (CxP): BİD Yüklenicisi (BİDY)
Commissioning Authority (CxA): BİD Yetkilisi – Belgeleme, İletişim, Doğrulama Yetkilisi (BİDO)
New Construction Commissioning (NCCx): Yeni Yapı Belgeleme, İletişim, Doğrulama (YYBİD)
Existing Building Cx (EBCx): Mevcut Yapı Belgeleme, İletişim, Doğrulama BİD (MYBİD)
Recommissioning (ReCx): Yeniden Belgeleme, İletişim, Doğrulama (YBİD)
Retrocommissioning (RCx): Mevcut Yapı Belgeleme, İletişim, Doğrulama (MYBİD)
Ongoing Cx (OCx): Sürekli BİD (SBİD)
Building Enclosure Commissioning (BECx): Yapı Kabuğu Belgeleme, İletişim, Doğrulama (YKBİD)
Request for Qualifications (RFQ): Yeterlilik Talep Dokümanı (YTD)
Request for Proposal (RFP): Şartname
Functional Performance Tests (FPT) veya Functional Test (FT): Performans Testi (PT)
Operational Performance Tests (OPT) veya Start-up Test: Devreye Alma Testi (DAT)
Checklists: Doğrulama Listesi (DL)
System Verification Check (SVC) veya Field Inspection Verification (FIV) veya Installation Check: Saha
İnceleme Doğrulama (SİD)
Basis of Design (BoD): Tasarımın Temelleri (TT)
Current Facility Requirements (CFR): Güncel İşletme İstekleri (Gİİ)
Owner’s Project Requirements (OPR): İşveren Proje İstekleri (İPİ)
Issues and Resolutions Log: Hata ve Çözüm Günlüğü
Method of Statement: Yapım Yöntemi
Responsibility Matrix: Sorumluluk Matrisi
Documentation Matrix: Belge Matrisi
System Manual: Sistem El Kitabı
Lessons Learned Report: Edinilen Deneyim Raporu.
Operation and Maintenance (O&M): İşletme ve Bakım (İB)
Operation and Maintenance Manual: İşletme ve Bakım El Kitabı (İB El Kitabı)
Yaygınlaştırma
BİD’in yaygınlaştırılması için ilk adım; TTMD’nin eşgüdümünde Paydaş Derneklerle (ETMD, ISKAV, MTMD) birlikte bir çalışma grubu oluşturarak BİD’in binalarda getireceği faydaları ortaya koyup, hedef kitlelere eğitim seminerleri düzenlemek, bilgilendirmek ve konuyla ilgili farkındalık yaratmaktır.
Tespit edilen öncelikli hedef kitleler:
a- İşveren Temsilcileri
b- Mimarlar
c- Proje Yönetim Firmaları
d- Banka ve Fonlar
e- Sigortalar
Konuyla ilgili farkındalık yaratacak bir diğer faaliyet de sektörel toplantılarda (TTMD Sempozyumu, MMO TESKON v.b) seminer, panel ve forumlar düzenlemektir.
İhale
İhale sürecinde yetersiz BİD Yüklenicisi, yanlış bütçeleme ve yanlış ihale dokümanı, yerel standart eksikliği, teminat istenmesi v.b.. gibi zorluklar yaşanmaktadır. Bu duruma mahal vermemek ve sağlıklı bir ihale yapılabilmesi için öncelikle Teklif Talep Dökümanı (RFP-Request for Proposal) olan Şartname üretilmelidir.
Yöntem: TTMD eşgüdümünde ETMD, ISKAV ve MTMD’den oluşan çalışma grubu ile TTMD BİD Komitesinin hazırlamış olduğu taslak şartname üzerinde çalışarak tüm paydaşların kabul edebileceği şartnameyi üretmek.
hazırlanacak şartnamenin içeriği aşağıdaki gibi olmalıdır.
- Amaç
- Kapsam
- İlgili Standartlar (ASHRAE, NEBB, COPILOT v.b.)
- Sistem Listesi
- Örnekleme Oranları (Projeye göre değişeceği için esnek bırakılacaktır)
- Hizmet Süresi
- Ödeme Şartları (BİD Yüklenicisi mesleki sorumluluk sigortası dahil)
- Taslak İş Programı
- Kullanılacak Raporlama Araçları (Smartsheet, BİM360, Prolog, v.b..)
- BİD Personelinde Aranan Özellikler (tecrübe, lisan, sertifika v.b.)
- BİD Yüklenicisinde Aranan Özellikler (yeterlilikler/iş bitirmeler)
- İstenecek Teminatlar (mesleki sorumluluk sigortası v.b.)
- Artırma/Eksiltme (İşin uzaması veya boyutunun değişmesi durumunda fiyatlandırma şartları)
- Dökümantasyon Lisanı
a- BİD Yüklenicisinden talep edilen belge detayı (raporlar, BİD planı, matrisler, yapım yöntemleri, test
formatları, hata ve çözüm günlüğü v.b..)
b- BİD Yüklenicisine sağlanacak çalışma alanı ve şartları
c- Belge gizlilik şartları
Uygulama
Uygulama sürecindeki güçlükler ve çözüm önerileri
- Yetersiz BİD Yüklenicisi / Yeterli BİD şartnamesi
- BİD ekibi paydaşlarının BİD süreci farkındalığının az olmasi / BİD yaygınlaştırma, Yeterli BİD şartnamesi,
BİD plani - BİD ekibi paydaşlarına BİD icin yeterli bütçe ayrılmaması / BİD yaygınlaştırma
- Bina açılışının öne çekilmesi / BİD planı
- BID ihalesinin geç yapılması / BİD yaygınlaştırma, BİD sürecinin mümkün olduğunca erken projeye dahil
edilmesi - Devreye almanın eksik yapılması / BİD sürecinin mümkün olduğunca erken projeye dahil edilmesi, Yeterli
BİD şartnamesi, BİD planı - TAD faaliyetinin eksik yapılması / BİD sürecinin mümkün olduğunca erken projeye dahil edilmesi, Yeterli
BİD şartnamesi, BİD planı - Eksik belgeleme (malzeme, devreye alma, eğitim, bakım-işletme belgeleri, as-built projeler v.s.) / Yeterli
BİD şartnamesi, BİD planı - Eksik eğitim / Yeterli BİD şartnamesi, BİD planı
- Kullanılan test cihazlarının eksik-yetersiz olması / Yeterli BİD şartnamesi
- Eşgüdüm eksikliği / Yaygınlaştırma, Yeterli BİD şartnamesi, BİD sürecinin mümkün olduğunca erken
projeye dahil edilmesi, BİD planı
